Theo Chương trình phòng chống lao quốc gia, Việt Nam hiện vẫn là nước có gánh nặng bệnh lao cao, đứng thứ 15 trong 30 nước có số người bệnh lao cao nhất trên toàn cầu, đồng thời có gánh nặng bệnh lao kháng đa thuốc cao nhất Thế giới. Tại Hà Tĩnh, tình hình bệnh lao những năm gần đây có xu hướng giảm dần. Năm 2015 phát hiện 954 bệnh nhân lao các thể, nhưng đến năm 2017 giảm xuống còn 784 bệnh nhân lao các thể. Tuy nhiên, lao kháng thuốc lại có xu hướng gia tăng, năm 2016 Bệnh viện Phổi tỉnh phát hiện và thu nhận điều trị 11 bệnh nhân lao kháng thuốc, nhưng đến năm 2017 phát hiện và thu nhận điều trị 20 bệnh nhân lao kháng thuốc, từ đầu năm 2018 đến nay đã phát hiện và theo dõi điều trị 21 bệnh nhân lao kháng thuốc. Đây có thể xem là một thách thức lớn của công tác phòng chống lao và là nguy cơ đe dọa sức khỏe cộng đồng.

Theo bác sĩ Trương Hồng Lĩnh, Giám đốc Bệnh viện Phổi: Nguyên nhân chính khiến lao kháng thuốc gia tăng là do bệnh nhân lao không tuân thủ quy trình điều trị, tự ý giảm liều hoặc ngừng thuốc khi chưa đủ thời gian; một số trường hợp do hít phải vi trùng lao kháng thuốc; do sự kỳ thị của người khác nên  người bị lao thường dấu bệnh hoặc khi có các triệu chứng nghi lao không đến các cơ sở y tế khám mà tự mua thuốc ngoài về điều trị đến khi bệnh nặng không khỏi mới đi khám dẫn đến phát hiện bệnh lao muộn. Bên cạnh đó, hiện nay việc kiểm soát điều trị lao ở các cơ sở y tế tư chưa chặt chẽ, thêm vào đó, thuốc lao lưu hành trên thị trường tự do đi đôi với việc sử dụng phác đồ không phù hợp, không kiểm soát được sự tuân thủ của bệnh nhân khiến bệnh lao kháng thuốc càng có “cơ sở” hình thành và lây lan thêm; lao kết hợp với các bệnh tật khác như lao/HIV, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính…nên có nguy cơ cao về lao kháng thuốc…

Những trường hợp lao kháng thuốc điều trị rất khó khăn và là nguồn lây lan rất nguy hiểm cho cộng đồng. Chi phí điều trị cho người bệnh lao kháng thuốc đắt gấp hàng trăm lần so với điều trị người bệnh lao không kháng thuốc. Vấn đề quản lý điều trị lao kháng thuốc đang là khó khăn thách thức đối với chương trình chống lao bởi bệnh nhân lao đa phần bệnh nhân nghèo, ở vùng sâu vùng xa. Bên cạnh đó, do bệnh lao kháng thuốc phải điều trị thời gian kéo dài liên tục từ 12 đến 24 tháng và uống thuốc theo một thời gian nhất định trong ngày nên nhiều bệnh nhân bỏ trị, không tuân thủ thời gian dẫn đến lao kháng thuốc, đa kháng thuốc, siêu kháng thuốc, gây khó khăn cho công tác điều trị.

Bệnh nhân Phạm Thị Nga, 30 tuổi, ở Thôn Phú Nghĩa, xã Thạch bằng, huyện Lộc Hà vào bệnh viện Phổi tỉnh điều trị trong tình trạng sốt, ho, khó thở, toàn thân mệt mỏi, sút cân, chị cho biết: "Cách đây 10 năm tôi bị bệnh lao, sau đó điều trị khỏi bệnh nên tôi cứ nghĩ là chỉ bị một lần. Lần này tôi cũng bị ho kéo dài cứ nghĩ là bị hen phế quản nên tự mua thuốc về uống nhưng sau 2 tuần vẫn không khỏi nên vào đây khám mới phát hiện là bị lao kháng thuốc. Tôi đã điều trị gần 2 tháng, hiện  sức khỏe ổn định hơn".

Nằm điều trị giường bên cạnh là bệnh nhân Ngô Sĩ Quân, 43 tuổi, ở xã Sơn Ninh, huyện Hương Sơn, anh được bác sĩ chẩn đoán là lao kháng thuốc tiên phát (lây nhiễm từ người bị lao kháng thuốc). Anh cho biết: "Cách đây gần một tháng tôi bị ho, khó thở, toàn thân mệt mỏi, sút cân, sốt vào buổi chiều. Lúc đầu cứ tưởng là bị cảm cúm nên tự mua thuốc về uống nhưng không khỏi mà bệnh nặng hơn. Vào đây điều trị mới biết là bị lao kháng thuốc. Điều trị được 10 ngày rồi, nên sức khỏe cũng đỡ hơn nhiều".

Trước đây, khi bệnh nhân nghi lao kháng thuốc thì Hà Tĩnh phải chuyển bệnh nhân lên tuyến trên xét nghiệm và điều trị. Nhưng từ tháng 12 năm 2015 bệnh viện Phổi Hà Tĩnh đã triển khai thành công kỹ thuật GeneXpert giúp chẩn đoán lao, lao kháng thuốc hiện đại nhất hiện nay. Chỉ trong 2 giờ có thể trả lời có vi khuẩn lao hay không, nhiều hay ít và có kháng thuốc Rifampicin hay không, với độ đặc hiệu chẩn đoán bệnh chính xác trên 95%. Tất cả bệnh nhân thực hiện kỹ thuật này được hoàn toàn miễn phí. Đồng thời, bệnh viện cũng đã thực hiện điều trị cho bệnh nhân lao kháng thuốc tại khu điều trị riêng biệt. Với việc phát hiện và điều trị lao kháng thuốc tại Hà Tĩnh đã đem lại nhiều lợi ích cho người bệnh. Từ khi thực hiện điều trị lao kháng thuốc (tháng 12 năm 2015) đến nay đã phát hiện và thu nhận điều trị cho 62 bệnh nhân lao kháng thuốc, tỷ lệ điều trị khỏi cho bệnh nhân là 100%. Tuy nhiên theo Bs. Trương Hồng Lĩnh – Giám đốc Bệnh viện Phổi: việc tuân thủ điều trị của bệnh nhân là điều kiện tiên quyết để có được kết quả điều trị tốt nhất. Một tin vui cho bệnh nhân lao kháng thuốc là Chương trình chống lao quốc gia đang có kế hoạch triển khai thí điểm phác đồ điều trị lao kháng thuốc với thời gian ngắn (9 tháng). Hy vọng sẽ sớm đưa vào áp dụng chính thức để có thêm cơ hội điều trị cho bệnh nhân lao kháng thuốc.

Xét nghiệm đờm tìm vi khuẩn Lao, Lao kháng thuốc bằng máy GeneXpert tại Bệnh viện Phổi tỉnh Hà Tĩnh

Để hạn chế lao kháng thuốc, theo bác sĩ Trương Hồng Lĩnh, mọi người cần có kế hoạch đi khám định kỳ để sớm phát hiện và chữa bệnh kịp thời. Tốt nhất là đi làm xét nghiệm đờm tại các Bệnh viện đa khoa tuyến huyện hoặc đến Trạm Y tế xin giấy chuyển lên Bệnh viện Phổi tỉnh khi có các triệu chứng ho, khạc đờm kéo dài, mệt mỏi, sốt về chiều. Nếu đã bị lao phải hợp tác tốt với cán bộ y tế, tuyệt đối tuân thủ tốt nguyên tắc điều trị bệnh lao, uống thuốc đúng và đủ thời gian, đúng liều đã được bác sĩ chuyên khoa hướng dẫn. Tuyệt đối không được tự ý mua thuốc về uống, cũng không được điều trị bệnh lao tại các cơ sở y tế tư nhân. Đồng thời, cần có chế độ ăn uống, nghỉ ngơi hợp lý, thường xuyên luyện tập thể dục để tăng cường sức khỏe, phòng tránh bệnh tật. Cộng đồng cần có quan niệm đúng về bệnh lao, không nên kỳ thị người mắc bệnh lao. Bên cạnh đó, công tác phòng chống lao cần sự quan tâm chỉ đạo, đầu tư đúng tầm của tỉnh và sự vào cuộc tích cực của cả hệ thống chính trị, của các ngành, các cấp, các tổ chức chính trị xã hội trong đó y tế giữ vai trò nòng cốt.

Hưởng ứng ngày Thế giới phòng, chống bệnh lao 24/3/2018 với chủ đề "Lãnh đạo cam kết hành động vì một Việt Nam không còn bệnh Lao", nhằm kêu gọi chính quyền các cấp, các ngành hỗ trợ giúp đỡ người bệnh chiến thắng bệnh lao, bằng các biện pháp đẩy mạnh công tác tuyên truyền nâng cao kiến thức của người dân và cộng đồng về bệnh lao, nhằm hạn chế sự kỳ thị với bệnh lao, tăng cường công tác phát hiện, chẩn đoán và điều trị bệnh lao, đặc biệt là lao trẻ em, lao kháng thuốc, lao/HIV. Có như vậy chúng ta mới hy vọng thực hiện thành công thanh toán bệnh lao đến năm 2030./.

Thanh Loan